Toespraak burgemeester Marga Waanders Dodenherdenking 2024

Beste mensen, bijna 80 jaar na de Tweede Wereldoorlog komen we uit volle overtuiging op 4 mei bij elkaar om de slachtoffers en de strijders voor onze vrijheid te herdenken. Opdat we niet vergeten dat in die jaren de grootste misdaad tegen de menselijkheid  plaats vond. Een oorlog onder aanvoering van duivelse nazi’s besmet met rassenwaan. Jaren van massamoord, terreur, angst, onderduik, overlevingsdrift, verraad, verzet, en ongekend verlangen naar vrede.

Na de oorlog werd die vrede stilaan vanzelfsprekender. Maar nu oorlogsgeweld ons dichter op de huid zit en de spanningen van die oorlogen merkbaar zijn in onze samenleving, kantelt die ervaring. Oekraïne zucht nog steeds onder de waan en de macht van Poetin en de gruwelen van Hamas op 7 oktober vorig jaar werden gevolgd door de aanhoudende gruwelen in Gaza.

En onze samenleving is al redelijk op drift. Geschonden vertrouwen in de overheid, bestaansonzekerheid, woningnood, transities die makkelijk als verlies worden ervaren, verruwing van onze omgangsvormen, de socials als algoritmisch gestuurd voertuig voor het afserveren van de ander. Die mix is een knollentuin voor lieden die doelbewust willen ontwrichten en voor profeten die met valse verwachtingen, simpele oplossingen en onvermijdelijke zondebokpolitiek de boosheid dienen, maar geen perspectief bieden. Die een vrijheid voorstaan die ten koste gaat van de ander en die het publiek vastpinnen op het beeld van een onverdeelde, warme natiestaat van gelijkgestemden. Mocht zo’n perspectief al verleidelijk zijn, dan van korte duur.  Daarna volgt teleurstelling en nog meer boosheid.

In tijden van onrust en onzekerheid, met oorlogsbieden nabij maar verder verwijderd van de wandaden van een krankzinnig regime, wordt de grens tussen polarisatie en extremisme een dunnere lijn. Voorbij die grens claimen fanatici de ruimte. En fanatici houden niet van kwetsbaarheid, van dialoog en van discussie, van matigheid en geduld, en al helemaal niet van mededogen. Dogma, dood en drift dicteren het fanatisme. Fanatisme kan onschuldig aanstekelijk zijn. Bij dreiging en vooral in oorlog zijn fanatisme en de haat pandemisch. De Tweede Wereldoorlog toont ons voor altijd die waarheid.

Gedeelde vrijheid waarbij medemenselijkheid en gelijkwaardigheid geborgd zijn in een democratische rechtsstaat, een vrijheid die we op 5 mei vieren, is echter  ook geen natuurlijk staat van zijn. Het is niemands bezit, maar ieders verantwoordelijkheid. En daarom kwetsbaar. Ten diepste weten we dat je pas jezelf kunt zijn als je je ook iets aan de ander gelegen laat liggen.

Die wederkerigheid en ik-beheersing zijn cruciaal, als we een 'mienskip' willen blijven waarin we het ondanks alle verschillen met elkaar willen rooien. Dat de oorlog in Gaza leidt tot spanningen bij ons is begrijpelijk. Protesten horen daarbij in een open samenleving. Verontrustend wordt het als de dialoog wordt gesmoord en de opvatting post vast dat de oorlog dáár, híer beslecht kan worden. Ronduit verwerpelijk is het als de kleine, want in de oorlog grotendeels uitgeroeide joodse gemeenschap verantwoordelijk wordt gehouden voor de oorlogsvoering van Israël. Maar dat gebeurt. 'Schon wieder.'

4 mei is meer dan ooit een oproep tot waakzaamheid, wederkerigheid en weerbaarheid. Daar zijn geen pillen voor. We moeten het doen. Nieuwsgierigheid en verbeeldingskracht en dus inlevingsvermogen kunnen wel goede vredessoldaten zijn. Ze kunnen de geest lenig houden en het hart warm.

En verhalen trainen die verbeeldingskracht en nieuwsgierigheid. Verhalen van toen en nu. Verhalen om te weten, te leren, te twijfelen en te troosten, om te bewonderen en te delen. Hylke Speerstra, al zijn leven lang schrijver en dus verteller, kan dat belang nog veel beter verwoorden. Het is voor ons een eer dat hij vandaag onze gastspreker wil zijn. We zien uit naar zijn verhaal, naar de spiegel die hij ons voorhoudt en zijn oproep aan de jonge generatie.

Ik wens ons een goede herdenking.